Postępowanie w sprawach nieletnich rozpoczyna się od postępowania wyjaśniającego mającego na celu ustalenie czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, a w sprawie o czyn karalny czy rzeczywiście został on popełniony przez nieletniego i czy zachodzi potrzeba stosowania wobec nieletniego środków przewidzianych w ustawie.
Postępowanie wyjaśniające jest uregulowane w art. 33 – 43 ustawy z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich.
WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA
Postanowienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego wydaje sędzia rodzinny jednocześnie wskazując w tymże postanowieniu osobę, której dotyczy oraz przedmiot postępowania.
Postępowanie wyjaśniające ma na celu zebranie danych o:
- osobie nieletniego
- sytuacji rodzinnej
- warunkach wychowawczych, zdrowotnych i bytowych
- zgromadzenie i utrwalenie dowodów
ZEBRANIE DOWODÓW
Gromadzeniem dowodów zajmuje się Policja, która może w szczególności przesłuchać nieletniego w obecności rodziców lub opiekunów albo obrońcy, może również przesłuchać innych świadków. Nadzór nad czynnościami zbierania i gromadzenia dowodów, przesłuchaniem nieletniego sprawuje SĘDZIA RODZINNY.
Po dokonaniu w/w czynności sprawę przekazuje się sędziemu rodzinnemu.
OBROŃCA NIELETNIEGO
Nieletni w postępowaniu wyjaśniającym może mieć obrońcę. Jeżeli w toku postępowania okaże się, że interesy nieletniego i jego rodziców są sprzeczne, a nieletni nie ma obrońcy Prezes sądu wyznacza obrońcę z urzędu.
Stronom postępowania – w tym obrońcy – za zezwoleniem sędziego rodzinnego przysługuje prawo przeglądania akt i sporządzania odpisów zalegających w nich dokumentów.
JAK WYGLĄDA SPRAWA W SĄDZIE
Sprawa nieletniego w sądzie rodzinnym jest sprawą specyficzną z uwagi na przedmiot jej rozpoznania. Sędzia rodzinny rozmawia z nieletnim i ustala całościowo jego sytuację. Przesłuchanie nieletniego dotyczy wszystkiego – od kwestii demoralizacji czy czynu karalnego, okoliczności popełnienia, przyznania się do winy czy też nie poprzez ustalenie sytuacji szkolnej (oceny, ulubione przedmioty, zachowanie w szkole, relacje z rówieśnikami, nauczycielami) poprzez zainteresowania, ulubione formy spędzania czasu, kontakt z narkotykami, alkoholem, papierosami skończywszy na relacjach z rodzicami, rodzeństwem i planach na przyszłość.
Postępowanie wyjaśniające kończy się wydaniem POSTANOWIENIA.
POSTANOWIENIE O TRYBIE POSTĘPOWANIA
Sędzia rodzinny może wydać postanowienie, w którym może skierować sprawę do rozpoznania w następujących trybach:
1) postępowanie opiekuńczo – wychowawcze – takie tryb wybiera sędzia rodzinny, kiedy z całokształtu sprawy tj. okoliczności i charakteru sprawy oraz osobowości nieletniego i uzna za celowe zastosowanie wobec nieletniego środków wychowawczych lub leczniczych określonych w art. 6 ustawy;
2) postępowanie poprawcze – sędzia rodzinny kieruje sprawę do tego postępowania, gdy uznaje że zachodzą warunki do umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym;
3) przekazanie sprawy prokuratorowi – w toku postępowania wyjaśniającego zostaną ujawnione okoliczności uzasadniające orzeczenie wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 §2 kk;
4) przekazanie sprawy szkole – sędzia rodzinny uznaje, że środki oddziaływania wychowawczego jakimi dana szkoła dysponuje są dostateczne dla osiągnięcia celów postępowania, w szczególności wychowania nieletniego;
TREŚĆ POSTANOWIENIA
W postanowieniu o rozpoznaniu sprawy podaje się dane o tożsamości nieletniego oraz o demoralizacji nieletniego.
W sprawach o czyn karalny postanowienie powinno zawierać ponadto:
1) dokładne określenie zarzuconego czynu, ze wskazaniem czasu, miejsca i skutków, w tym wysokości wyrządzonej szkody, oraz innych okoliczności jego popełnienia;
2) wskazanie przepisu ustawy karnej, pod który zarzucany czyn podpada;
3) dane o uprzednio stosowanych wobec nieletniego środkach wychowawczych
i poprawczych;
4) wykaz dowodów do bezpośredniego przeprowadzenia lub ujawnienia na rozprawie.
Z ORZECZNICTWA SĄDU NAJWYŻSZEGO
Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 26 lipca 1984 r. – sygn. sprawy VI KZP 9/84
Prawomocne postanowienie sędziego sądu rodzinnego o przekazaniu sprawy prokuratorowi na podstawie art. 42 § 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228) wiąże prokuratora. (OSNKW 1984/11-12/107)
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1984 r. – sygn. sprawy III CZP 8/84
Na postanowienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego (art. 34 § 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich – Dz. U. Nr 35, poz. 228) nie przysługuje zażalenie. ( OSNC 1984/9/157)
