Ostatnio w mojej praktyce spotykam się u mniej zamożnych klientów z niewiedzą na temat możliwości ubiegania się o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych w sprawach cywilnych. Niektóre sprawy cywilne są kosztowne np. opłata od wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości wynosi 2 000 zł bądź od wniosku o podział majątku dorobkowego stron 1 000 zł. Niekiedy wniesienie niektórych spraw jest stosunkowo tanie np. opłata od wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej to 200 zł, ale w toku sprawy zachodzi konieczność powołania biegłego geodety i biegłego rzeczoznawcy majątkowego, co stanowi wydatek kilku tysięcy złotych. W takich sprawach – przy niskich dochodach – instytucja zwolnienia od kosztów sądowych jest rozwiązaniem, z którego warto skorzystać.
PRZESŁANKI
Art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz. U. 2005, nr 167 poz. 1398 ) stanowi: „Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.”
W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że niemożność poniesienia kosztów, w całości lub w części, musi mieć charakter obiektywny, na który strona nie ma realnego wpływu. Jeżeli więc strona zdolna do pracy nie wykorzystuje lub ogranicza swoje możliwości zarobkowe w sposób nieuzasadniony albo fikcyjnie pozbywa się majątku, nie spełnia warunków uzasadniających zwolnienie od kosztów.
Najprościej rzecz biorąc o zwolnienie od kosztów może ubiegać się osoba, która ma niewielkie dochody albo nie ma ich wcale.
OŚWIADCZENIE O STANIE RODZINNYM, MAJĄTKU, DOCHODACH I ŻRÓDŁACH UTRZYMANIA
Art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach:
Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jeżeli oświadczenie nie zostało złożone albo nie zawiera wszystkich wymaganych danych, stosuje się art. 130 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn.zm.).
Wykazanie wydatków i dochodów następuje na specjalnym formularzu – oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Formularz jest do pobrania pod adresem: www.ms.gov.pl
W oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania należy wykazać wysokości osiąganych dochodów i wysokość ponoszonych przez stronę wydatków.
Dochodem będzie każda uzyskiwana kwota z takich tytułów jak np. renta, emerytura, zasiłek dla bezrobotnych, zasiłki z pomocy społecznej, alimenty, dochody z pracy dorywczej itp.
W oświadczeniu należy również wskazać:
- osoby wspólnie zamieszkujące z osobą ubiegającą się o zwolnienie od kosztów – imię nazwisko, data urodzenia, pokrewieństwo;
- posiadany majątek: nieruchomości, dom, mieszkanie, działki rolne, leśne itp.
- przedmioty wartościowe powyżej 10 tys. zł, oszczędności, papiery wartościowe itp.
- wydatki na utrzymanie wnioskodawcy i jego rodziny.
Standardowo należy wskazać comiesięczne wydatki na:
- energię elektryczną,
- gaz,
- wodę i kanalizację,
- telefon i Internet,
- zakup: żywności, środków czystości, odzieży i obuwia.
W sytuacji spłacania kredytów bankowych należy do wniosku podłączyć umowę kredytową czy harmonogram spłat pożyczki.
Nie bez znaczenia pozostaje fakt pozostawania w stałym leczeniu w poradni czy też stan po leczeniu operacyjnym udokumentowany kartą informacyjną z leczenia szpitalnego czy też stosownym zaświadczeniem lekarskim. We wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych należy bezwzględnie ująć comiesięczne wydatki na leki.
Również do oświadczenia wpisujemy koszty ubezpieczenia domu, uiszczane podatki od nieruchomości, rolne czy leśne.
NIEPRAWDZIWE DANE
W celu sprawdzenia rzetelności i prawdziwości złożonego oświadczenia Sąd może odebrać przyrzeczenie od osoby ubiegającej się o zwolnienie – art. 102 ust. 3 ustawy o kosztach:
Sąd może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie o treści: „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne”. Przed odebraniem przyrzeczenia należy pouczyć osobę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych o treści art. 111.
Art. 111. 1. Stronę, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych na podstawie świadomego podania nieprawdziwych okoliczności, sąd, cofając zwolnienie, skazuje na grzywnę w wysokości do 1.000 złotych. Niezależnie od obowiązku uiszczenia grzywny strona powinna uiścić wszystkie przepisane opłaty i pokryć obciążające ją wydatki.
2. Osobę, która ponownie zgłosiła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, świadomie podając nieprawdziwe okoliczności o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, sąd, odrzucając wniosek, skazuje na grzywnę w wysokości do 2.000 złotych.
WNIOSEK O ZWOLNIENIE OD KOSZTÓW
Wniosek o zwolnienie od kosztów można złożyć ustnie do protokołu lub pisemnie do Sądu, w którym sprawa ma być wytoczona lub w którym się toczy. Do wniosku w formie pisemnej należy złożyć na piśmie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. W wypadku ustnego złożenia wniosku dane zawarte w oświadczeniu można złożyć ustnie do protokołu.
Zwolnienie od kosztów obejmuje zarówno I jak i II instancję.
